Parafia luterańska w Nejdorf
Nejdorf-Nejbrow (po 1928 – Mościce Dolne-Mościce Górne) - parafia luterska osiedli na obedwuch stronach rzeki Bug, położone na południu miasta Brześć (później również na Wołyni) Zbiór (Kircha) na wsi Njedorf.
Miasteczko Nejdorf zostało założone przez Niemców-„olędrzy” (głównie pochodzeniem z księstwa Pruskiego) w drugiej połowie XVI stulecia na ziemiach księcia Leszczyńskiego.
Parafia została założona w roku 1617 – został pobudowany zbor (kircha) oraz dom pastora: pierwszym zanotowanym pastorem (1627) był Jonas Kolumbus z Saksonii. W roku 1648 zbor i wieś zostały zniszczone podczas najazdów ukraińskich kazaków. Około 70 luteran zostali zamordowane podczas przymusu przejścia do wiary prawosławnej. Po tej akcji w Nejdorf pozostała tylko kaplica, natomiast społeczność należała do zboru w Pieskach około Lublina, a od końca XVIII stulecia – pod opieką pastorów z Węgrzowa.
W 1670 roku księć Leszczyński dał Nejdorfowi dodatkowe 45 morgów ziemi we własność pastora. Biorąc pod uwage zakaz budownictwa nowego zbioru ze strony władz katolickich w latach 1690-1694 hrabiowa Praźmowska finansowała jako restaurację w Nejdorfie nową kaplicę. W roku 1709 i 1712 nowym założycielem (autor. – opiekunem finansowym) był kanclerz Wielkiego księstwa litewskiego Karł Stanisław Radziwiłł.
W 1776 roku został opublikowany nowy drukowany zarys historyczny zboru: „Historia ecclesiae Neoburchdorffensis alias Slavatycensis”. W latach 1777-78 za pomocą Karła Radziwiłła został pobudowany nowy zbor (świętej Trójcy – oświęcony w 15.11.1778). W XVIII stuleciu społeczności luterskiej Lublina, Pskowa, Zamościa oraz Kamieńca Podolskiego znajdowały się pod kierownictwem duchowym pastorów Nejdorfa (posidających tytuł „pastorów lubelskiech oraz plebanów nejdorfskich); połączenie pastorstwa z Lublinem trwała do roku 1971. Mimo to, że na początku nejdorfski zbor miał dołączenie do luteranów Korony, trafił do prawa Luterskiej cerkwi w Wielkim Księstwie Litewskim Wileńskiej Konsystorii. Decyzją synodu luterskiego WKL w mieście Birży w roku 1794 – Nejdorf został dołączony do okręgu Słuckiego zbOru luterskiego. 8.10.1793 roku według wyroku sądu duchownego Konsystorii luterskiej cała parafia Nejdorf, z powodu wewnętrznych sprzeczności zostało nałożone ... Od 1832 roku Nejdorf znajduje się pod władzą Konsystorii Kurlańdzkiej; a w 1858 roku – społęczność luterska Brześcia została uznana filią zboru w Nejdorf.
|
Wewnętrzny widok Nejdorfskiego zboru. Zdjęcie początku XX st. |
Historyczny ałtarz kirchy w Nejdorf. Zdjęcie roku 1902. |
Orkiestra parafii Nejdorf. Zdjęcia od roku 1928. |
Język polski w praktyce cerkiewnej Nejdorf wymienił niemiecki w pierwszej połowie XVIII stulecia. Był wykorzystany znany zbiornik «Postilla Chrześćjiańska» S. Dąbrowskiego, «Kancyonał Pruski» i inne polskojęzyczne edycje luterskie Prusji Wschodniej, Śląsku, Pomorza. Z powodu braku w Kurlańdzkiej Konsystorii pastorów, zdolnych służyć w języku polskim, w XIX stuleciu, przez długi czas zbor nie posiadał własnych duchownych, czyli byli zaproszeni z Królewstwa Polskiego. Próby władz w latach 1868-72 wprowadzenia do Nejdorf języku niemieckiego nie potrafiły być udane. Językiem bytowym „olędrzy” Nejdorfu w XIX - na początku XX stulecia był wiadomy „dialekt nadbużański”.
Z przyczyny braku ziemi część luteran – „olędrzy” parafii w Nejdorf na początku XX st. wyjechali do Uralu i Syberii. W 1911 roku parafia Nejdorf liczyła około 4 tys. osób; po I wojnie światowej – w sładzie Cerkwi Ewangielsko-Augsburgskiej Polski. W 1928 roku Nejdorf zmienił nazwę na „Mościce”. W 1939 Nejdorf okazał się w strefie przygranicznej ze strony radzieckiej, ludność została wymuszona opuścić osiedlę oraz wyjechać do Niemiec, czyli do dalszych terytoriów ZSRR, a w 1941 budynek zboru został całkowicie zniszczony.
Po II Wojnie światowej wierzące z parafii Nejdorf mieszkali w NIemczech, Polsce, Syberii, niektórzy w BSRR.
→ Zobacz lokalizację kościoła na mapie, 51.753417, 23.578750
Literatura:
Schultz, E. H. Kronika zboru ewangelicko-luterskiego Nejdorfskiego. “Zwiastun Ewangeliczny”, 1902.
Kneifel, E. Die Evangelisch-Augsburgischen Gemeinden in Polen, 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen, Selbstverlag [1972].
Zdjęcia z archiwum Warszawskiej konsystorii luterskiej.
(ñ) Mikołaj Paczkajew, 2005
Data publikacji: 2008
Artykuł został przygotowany dla projektu
“Encyklopedia WKL”, gdzie przez nieporozumienie, została nadrukowana z błędnymi
„oprawkami”. Oryginalna wersja. Został nadrukowany z pozwilenia autora.
Tłumaczenie: W. Dacyka
Podczas kopiowania należy wskazać autora. Wykorzystanie do innych celów jest dozwolone tylko i wyłącznie za zgodą autora.
W razie wykorzystania materiałów tej strony internetowej, obowiązkowo ma być zsyłka do niej
Opracowanie oraz dyzajn strony internetowej: © Prokopiuk I. (2008-2022)